نقد و تحلیل محتوایی دیوان فخرالدین عراقی

در ادبیات ، محتوای شعر که همان اندیشه های شکل گرفته ی درون است ، بازتاب عواطف و احساسات شاعر در مقابل عوامل گوناگون از جمله سنت ها ، اخلاق ،محیط زندگی و غیره است . درواقع مقصود از محتوا ، موضوعات شعری و نوع افکار و عواطف و حالات شاعران و مقاصدی است که در کلام بیان می کنند. تحلیل محتوای اشعار شاعران و آشنایی با مبانی فکری و اندیشه های آنها از مباحث مهم در پژوهش های ادبی است .در این میان تحلیل محتوای دیوان فخرالدین عراقی ، شاعر عارف قرن هفتم هجری قمری نیز باید مورد توجه قرار گیرد .رساله ی حاضر به این مهم می پردازد و دارای دوفصل است : فصل اول به کلیات اختصاص دارد که شامل درآمدی بر شرح احوال و آثار عراقی و چیستی محتوا و نقد به خصوص نقد محتوایی است .در فصل دوم نیز به نقد و تحلیل محتوای دیوان عراقی با توجه به میزان کاربرد آنها پرداخته می شود .مضامین دیوان عراقی باتوجه به بسامد شامل پنج محور اصلی عرفان و اخلاق ، درخواست ،آرزو و حسرت ها ، مدح و منقب ، گله و انتقاد و خمریات و قلندریات است و هرکدام شامل موضوعات فرعی هستند . خمیرمایه ی اصلی دیوان عراقی را عرفان و ذیل آن عشق به خصوص عشق حقیقی یا عرفانی تشکیل می دهد که در غزلیات او نمود بیشتری یافته است .عراقی تمایل زیادی در به کارگرفتن آرایه های سخن ندارد و اغلب برای بیان این اندیشه ها از عناصر عاطفی و معنایی خاص بهره می بَرَد ولی در برخی موارد و به مقتضای حال ، ابزارهای بلاغی(بدیع ، بیان و معانی) را نیز به کار می گیرد .به نظر می رسد بیشتر مضامین شعری عراقی ، به خصوص مضامین عرفانی او ، برگرفته از آیات و احادیث و یا کتاب های عرفانی قبل از او است و برخی دیگر نیز حاصل استنباط های شخصی او است .بهره گیری عراقی از آیات و احادیث بیشتر در بیان مدایح دینی به خصوص مدح پیامبر(ص) است .